واژه	گویش گرمه ای	لاتین	گویش خوری	لاتین	الفبای تحقیق / توضیحات
آرد سیره	آرد اَسِرگ	a¯rde asergh	آرد اُسیرک	a¯rde osi¯rk	i¯ :     ای بلند   آردی است که از جو سبز بِرشته شده تهیه میشود . آن را با خرما و شیر در هم آمیزند شیرینی مطبوعی از آن به دست می آید که لُنده نام دارد.
آرد بیز ، الک	کَم	kam	آرد گیژ	a¯rdgi¯z`	z` : ژ i¯ : ای بلند a ¯ آ:
ارزان	اَرزُن	arzo~	آرزون	a¯rzu~	~ : نون غُنه
عروسان	آرِسون	a¯resoo~	آرسُون	a¯resu~
آروغ	آروغ	a¯roogh	آرشک	a¯reshk

مقدمه ای برای گویش گرمه ای

 گرمه روستا یی است کهن . آنچه معروف است اولین مراکز جمعیتی حاشیه کویر نمک عبارت بوده اند از خرانق ، مفازق ( بیاضه ) ، جرمق وجندق . از بقایای آتشکده ای که در روستا بوده وتخریب گردید ودخمه های معروف به دخمه ی گبر ها در جای جای کوهسار گرمه به یقین می توان گفت سابقه ی روستا قبل از اسلام  و دین مردم قبل از اسلام زردشتی بوده است .

گویش گرمه ای منحصر به فرد است.از طرفی با گویش نائینی شباهت های فراوان دارد. واز طرفی به گویش خوری نزدیک است . اگر چه گویش خوری به فارسی امروزی نزدیکتر از گویش گرمه ای است . مرحوم محمود آذر یغمایی دبیر بازنشسته ادبیات فارسی که تحقیقات مفصلی درباره گویش گرمه ای انجام داده بود میگفت : در زمان ساسانیان دو نوع زبان گفتاری وجود داشته است ، زبان درباری و زبان عامیانه . زبان درباری همان است که به آن زبان دری میگوییم و فارسی رسمی امروزی ادامه آن است و فارسی عامیانه همان است که در روستای گرمه تقریبا دست نخورده باقی مانده است . شاهد مدعی نیز اینست که بعضی زردشتیهای ساکن یزد گویش گرمه ای را به خوبی میفهمند . به طور مسلم آنچه در گرمه تکلم میشود امروزه یک زبان کامل نیست که بتوان برای آن دستور زبان نوشت گرچه بعضی فعلهای آن براحتی صرف میشود . گویش گرمه ای در روستای ایراج نیز رواج داشته و زمانی همه مردم ایراج به این گویش تکلم میکرده اند ولی در حال حاضر ظاهرا تنها یکی دو خانواده این گویش را بلدند که آنها هم در منزل با یکدیگر به این گویش تکلم نمیکنند . در گرمه افراد 50 سال به بالا تقریبا همه به این گویش تکلم میکنند اما افراد زیر 50 سال به تدریج گویش قدیم را به فراموشی میسپارند . به نظر میرسد اگر فکری نشود و گویش گرمه ای جمع آوری نگردد نسل بعدی به طور کامل با این گویش بیگانه میشوند . نمیتوان جوانان را به اجبار وادار به سخن گفتن به گویش محلی نمود . اما میتوان تا زمانی که افرادی این گویش را به طور کامل بلدند از آنها گرفت و ثبت نمود تا لا اقل شاید برای محققان آینده به کار آید . پژوهش حاضر کوششی است مختصر در راه حفظ گویش زیبای گرمه ای . از هم ولایتیهای عزیز که دوست دارند این گویش باقی بماند تقاضای همکاری داریم . نا گفته پیداست که این کار سود مادی برای کسی ندارد اما به عنوان یک گرمه ای علاقه داریم که این گویش برای نسلهای بعدی ثبت شود . انشاءالله

" اسد "

.

واژه نامه

-        هم آب : در روستاها آب کشاورزی به شیوه های مختلف تقسیم میشود . مثلا بر اساس 12 یا 14 یا 16 یا 18 روز ولی در یک چیز مشترکند. هر شبانه روز آب به چهار نیم روز تقسیم میشود کسانی که در یک نیمروز آب با هم شریکند هم آب نامیده میشوند.

-        لیف چارلا : از لیفهای درخت خرما طناب درست میکنند . چهار رشته از این طنابها را به طرز مخصوصی به هم میپیچند . طناب ضخیمی درست میشود که از آن برای حمل هیزم و بالای درخت رفتن و ... استفاده میشود .

-        افسار : طناب مخصوصی که به سر الاغ میزنند تا مطیع باشد و در ضمن بتوانند او را ببندند .

-        پشکل : مدفوع الاغ

-        اخیه : قلاب مخصوصی که کنار آخور الاغ نصب میکنند تا افسار الاغ را به آن ببندند .

-        آخور :جایگاه مخصوصی که به ارتفاع حدود یک متری دیوار آغل نصب میکنند و در آن کاه و علوفه برای الاغ میریزند .

-        گرمی کردن : از اصطلاحات طب قدیم است شاید به قول امروزی ها بتوانیم بگوییم حساسیت . در طب قدیم روغن گوسفندی گرم است .

-        گشنیز : دانه های گیاهی است به همین نام که اصطلاحا سرد است و گرمی را درمان میکند .

-        نر : نخل خرما دو پایه است یکی نر و یکی ماده پس از خوشه در آوردن باید از خوشه های درخت نر که گرده دارد داخل خوشه های درخت ماده بگذارند تا درخت بار بگیرد .

-        پاک نر : نخل ها با هم خوشه نمیدهند و حتی یک نخل هم به تدریج – حدود یک ماه – خوشه هایش بیرون می اید هر خوشه ای که باز میشود باید گرده بگذارند . وقتی همه خوشه ها گرده گذاری شد اصطلاحا میگویند درخت پاک نر شده است.

-        پسک(pesk) : بار نگرفتن درخت خرما را پسک شدن میگویند . درختی که گرده گذاری نشود پسک میشود .

-        دونک (doonak):در روستاها فرزندی که متولد میشود دونک درست میکنند . دونک ، از گندم ، جو و اخیرا برنج برشته تهیه میشود .

-        رونما (roonema) : هر کس نوزاد را میبیند و زیارت میکند  با توجه به وسع مالیش چیزی به او میدهد به اصطلاح کادو .